Đập Xayaburi: Giới bảo vệ môi trường không ngơi sức ép trên chính quyền Lào

Trọng Nghĩa

Một khúc hẹp của sông Mêkông, đoạn chảy qua Lào. Feral Arts / Wikimedia Commons / Flickr

Trong những ngày qua, Viêng Chăn liên tiếp loan báo những nhượng bộ trên kế hoạch xây đập thủy điện Xayaburi, trên dòng chính sông Mêkông. Thế nhưng, giới đấu tranh bảo vệ sông Mêkông vẫn tiếp tục gây sức ép để buộc chính quyền Lào từ bỏ hẳn đề án này. Họ nghi ngờ là Viêng Chăn chỉ tìm kế hoãn binh, trước dư luận phản đối dữ dội.

Nhân cuộc họp vào tháng tư vừa qua của bốn nước vùng hạ nguồn sông Mêkông bàn về việc Lào dự trù xây dựng đập thủy điện Xayaburi, ba nước Việt Nam, Cam Bốt và Thái Lan đã chỉ trích tính chất sơ sài của bản nghiên cứu tác động môi trường của con đập. Các láng giềng của Lào còn yêu cầu Viêng Chăn đình chỉ đề án này, chờ đánh giá đầy đủ các ảnh hưởng.

Các phản ứng trên đây trước mắt đã được Lào lắng nghe. Bên lề Hội nghị Thượng đỉnh ASEAN tại Indonesia, thủ tướng Lào đã chính thức loan báo cho đồng nhiệm Việt Nam quyết định tạm dừng công trình xây đập. Sau đó ít lâu, chính quyền Viêng Chăn xác nhận là sẽ cho nghiên cứu lại tác động môi trường của con đập. Nhà thầu Thái Lan Ch Karnchang, tập đoàn chủ chốt trong công trình này, cũng được Lào yêu cầu dừng việc thi công làm đường xá đã khởi động từ cách nay 5 tháng.

Tuy vậy, theo nhật báo Bangkok Post tại Thái Lan, số ra ngày 12/05/11 giới bảo vệ môi trường đã tỏ ý không hài lòng về việc Viêng Chăn chưa dứt khoát từ bỏ ý định xây dựng đập thủy điện Xayaburi. Theo họ, việc chính quyền Lào cam kết nghiên cứu kỹ càng hơn tác động của đề án, không đảm bảo rằng tác hại đối với môi trường của công trình này sẽ được giảm thiểu.

Mekong – Cửu Long 2011: Nhìn xa nửa thế kỷ tới (2)

Phác thảo Dự án đê biển đa dụng đồng bằng sông Cửu Long

Từ khả năng đến hiện thực

Ngô Thế Vinh

Lời mở đầu Đây là bài viết thứ hai, trong số 3 bài viết về tương lai đồng bằng sông Cửu Long “Nhìn xa nửa thế kỷ tới”. Bài thứ nhất, như một tổng quan, với nhận định: thủy điện vẫn là nguồn năng lượng rẻ nhất, do nhu cầu phát triển, những bước khai thác thủy điện trên sông Mekong, cho dù mau hay chậm, trước hoặc sau, thì đó vẫn là một tiến trình không thể đảo nghịch trong vòng nửa thế kỷ tới. Do áp lực mạnh mẽ của các quốc gia ở hạ lưu sông Mekong, kể cả cộng đồng quốc tế, Lào đã có quyết định tạm ngưng khởi công xây con đập thủy điện Xayaburi 1.260 MW – là con đập thủy điện dòng chính đầu tiên trong dự án 9 con đập của Lào, một dấu mốc được International Rivers Network (IRN) và các nhà hoạt động môi sinh coi như một thắng lợi, nhưng cũng cần thấy rằng đây chỉ là bước trì hoãn tạm thời. Hai con đập thượng nguồn Tiểu Loan (Xiaowan) 4.500 MW và Nọa Trác Độ (Nuozhadu) 5.850 MW của Trung Quốc, mỗi con đập có công suất gấp 4 – 5 lần con đập Xayaburi; riêng đập Tiểu Loan có hồ chứa lớn hơn cả tổng dung tích 11 con đập hạ lưu cộng lại. Cho dù có phản ứng chống đối mạnh mẽ của dư luận quốc tế nhưng Bắc Kinh thì vẫn cứ ngang nhiên triển khai kế hoạch khai thác thủy điện sông Mekong của họ. Sự khác biệt ở đây rất rõ ràng: Trung Quốc là một nước lớn với lý lẽ của kẻ mạnh và đầy tham vọng vươn lên như một siêu cường, Lào chỉ là một quốc gia nhược tiểu nghèo nàn phụ thuộc rất nhiều vào nguồn tài trợ từ bên ngoài để có thể thực hiện được các dự án đập của mình. Việt Nam là một trong những quốc gia lớn tiếng nhất chống dự án đập Xayaburi, nhưng Hà Nội sẽ ăn làm sao nói làm sao, khi mà chính một công ty nhà nước (Petrovietnam Power Co.) lại đứng tên tham gia vào dự án xây con đập thủy điện Luang Prabang 1.410 MW trên dòng chính sông Mekong lớn hơn cả con đập Xayaburi. Để tiến tới xây dựng một “Tinh thần sông Mekong (Mekong Spirit)” Việt Nam không thể có một thứ tiêu chuẩn nước đôi như vậy.

Thủ tướng Lào quyết định dừng dự án thủy điện Sayabury

Thủ tướng Nguyễn Tấn Dũng và Thủ tướng Lào Thoongsing Thammavong. Ảnh: Chinhphu.vn

"Sau khi nghe Thủ tướng Thoongsing Thammavong thông báo về việc Lào quyết định tạm dừng dự án thủy điện Sayabury, Thủ tướng Nguyễn Tấn Dũng chân thành cảm ơn thông báo hết sức quan trọng và đầy nghĩa tình của Đảng và Chính phủ Lào anh em" – thông tin từ cổng thông tin Chính phủ cho biết.

Bên lề Hội nghị cấp cao ASEAN lần thứ 18 tại Jakarta, chiều 7/5/2011, Thủ tướng Chính phủ Nguyễn Tấn Dũng đã có các cuộc tiếp xúc song phương với Thủ tướng Lào và Thủ tướng Thái Lan để thúc đẩy quan hệ song phương, trao đổi các vấn đề quốc tế và khu vực cùng quan tâm.

Trong cuộc gặp với Thủ tướng Lào Thoongsing Thammavong, hai Thủ tướng nhất trí cho rằng mối quan hệ hữu nghị, tình đoàn kết đặc biệt và hợp tác toàn diện Việt – Lào trong thời gian qua đã phát triển cả về chiều rộng và chiều sâu.

Sau khi nghe Thủ tướng Thoongsing Thammavong thông báo về việc Lào quyết định tạm dừng dự án thủy điện Sayabury, Thủ tướng Nguyễn Tấn Dũng chân thành cảm ơn thông báo hết sức quan trọng và đầy nghĩa tình của Đảng và Chính phủ Lào anh em, điều này thể hiện sự hợp tác và quan tâm sâu sắc của Đảng và Chính phủ Lào đối với đề nghị của Việt Nam.

Giỏi lắm, Lào ơi

Ngô Minh

Độc lập tự chủ bao giờ cũng là một nguyên tắc thiết cốt giúp dân tộc trường tồn, trên tinh thần ấy chúng ta hết sức tôn trọng các quyết sách của nước bạn Lào anh em. Tuy vậy, trong mối tương quan khu vực, giữa thời buổi hết sức phức tạp của cuộc cạnh tranh toàn cầu hóa hôm nay, cái nhìn lợi ích của một nước lại không thể chỉ bó hẹp trong chủ nghĩa dân tộc hẹp hòi mà không chiếu cố đến lợi ích của nước khác, nhất là khi chúng có tác động qua lại, ảnh hưởng mật thiết lẫn nhau và dễ bị một nước xấu chơi lợi dụng. Nghĩ như thế, để bổ sung cho bài viết của bạn Ngô Minh thêm trọn vẹn, chúng tôi xin đăng kèm bài trên RFI “Lào xây đập Sayaburi, Trung Quốc hưởng lợi” vào phần phụ lục. Bauxite Việt Nam

Tài nguyên đất châu thổ Mê Kông – Nam Bộ: tiềm năng và hiểm họa

Trọng Thành

Đồng bằng Cửu Long (ảnh Wikipedia)

Đồng bằng châu thổ sông Cửu Long không chỉ là «vựa lúa» của Việt Nam mà còn của cả khu vực, với lượng gạo xuất khẩu hàng đầu thế giới. Đất đồng bằng Cửu Long có những đặc điểm gì? Các phương thức canh tác tại khu vực này thay đổi như thế nào trong thời gian gần đây? Làm thế nào để khai thác đất hiệu quả nhất mà chất lượng của đất không bị suy giảm?

Đời sống nhân loại từ bao đời nay gắn liền với đất. Các nguồn lương thực thực phẩm chủ yếu đến từ đất. Đất chỉ chiếm khoảng một phần ba diện tích bề mặt hành tinh của chúng ta, và diện tích đất trồng trọt được còn nhỏ hơn rất nhiều. So với toàn bộ khối lượng của hành tinh, mặt đất hết sức mỏng, từ vài centimét đến hàng chục mét, tùy theo từng khu vực. Tuy nhiên, chính trên cái nền «mỏng manh» ấy mà đời sống của con người và một bộ phận lớn sinh giới phát triển. Trong những thế kỷ công nghiệp hóa mãnh liệt vừa qua, ở rất nhiều nơi đất đã trở thành một tài nguyên được khai thác một cách triệt để, thậm chí bị vắt kiệt, bên cạnh đó có rất nhiều nguy cơ đe dọa diện tích và chất lượng của đất trồng và đất rừng. Một câu hỏi ngày càng được đặt ra khẩn thiết là: liệu với một diện tích hữu hạn, đất trên bề mặt địa cầu có đủ sức nuôi sống nổi 9 tỷ người trong tương lai hay không ?

“Phát đại bác khai hỏa"trên sông Mekong

Việt Anh

Vị trí xây dựng đập thủy điện Xayaburi ở Lào.

SGTT.VN – Nhận định về việc Lào có thể khởi công đập thủy điện Xayaburi vào ngày 19.4.2011, có ý kiến cho rằng: việc xây đập Xayaburi sẽ là “phát đại bác khai hỏa” cho một loạt các đập thủy điện sau này, gây tổn thất không thể bù đắp được với sông Mekong. Đến nay, đã có 263 tổ chức thuộc 51 quốc gia phản đối xây dựng đập Xayaburi.

Vai trò của MRC ở đâu?

Trong buổi tọa đàm về việc Lào dự kiến khởi công xây đập Xayaburi vào ngày 19.4.2011, do Liên hiệp các hội Khoa học và kỹ thuật Việt Nam (VUSTA) tổ chức chiều 18.4, nhiều tranh luận xoay quanh vấn đề vai trò của Ủy hội sông Mekong (MRC) về quá trình tham vấn.

Ở đầu cầu Thái Lan, bà P’Eang, đồng Giám đốc của Quỹ phục hồi sinh thái và liên minh khu vực (TERRA – Thái Lan) cho hay, cùng với các tờ báo lớn là Bangkok Post và Nation phản đối các nhà đầu tư, một nhóm 100 người Thái đã tụ tập trước Đại sứ quán Lào ở Bangkok để gửi thư phản đối. Dự kiến ngày 19.4 họ sẽ nộp thư phản đối lên bộ Ngoại giao Thái Lan.

Lào tạm ngưng xây đập trên sông Mekong

Sông Mekong là nguồn cung cấp cá và phù sa quan trọng.

Lào tuyên bố sẽ trì hoãn quyết định xây đập tại hạ lưu Sông Mekong trước sự phản đối của các nước láng giềng kể cả đồng minh thân cận nhất là Việt Nam.

Quyết định được đưa ra sau khi bốn nước thành viên của Ủy hội sông Mekong họp về việc có cho phép việc xây dựng một con đập gây tranh cãi hay không.

Cuộc họp đi đến kết luận rằng dự án này sẽ được trình cấp Bộ trưởng để cân nhắc và theo dự kiến phiên họp sẽ được tổ chức vào cuối năm nay.

Việt Nam, Thailand và Campuchia đều nhất trí rằng cần phải nghiên cứu thêm về ảnh hưởng của con đập này, ông Te Navuth phụ trách ban liên chính phủ của Ủy hội Sông Mekong được AP trích dẫn.

Đồng bằng Sông Cửu Long: Khắc khoải phù sa

Bạch Dương (thực hiện)

ThienNhien.Net – Mê Kông là một trong những dòng sông lớn nhất thế giới có phần lớn dòng chảy chính chưa bị ngăn đập. Tuy nhiên, bên cạnh chuỗi 8 con đập của Trung Quốc ở phía thượng nguồn đã và đang được xây dựng, đề xuất thủy điện đầu tiên của Lào trên dòng chính hạ nguồn Mê Kông đang dấy lên những lo ngại về tác động môi sinh, xã hội. Nằm ở cuối nguồn, Việt Nam được cảnh báo sẽ chịu những tác động nghiêm trọng nếu các đập dòng chính được xây dựng: từ các tác động tới dòng chảy, nhịp lũ, hệ sinh thái, phù sa, thủy sản đến sinh kế người dân và quy hoạch thủy lợi toàn vùng Đồng bằng Sông Cửu Long (ĐBSCL)… Để tìm hiểu rõ hơn về một trong các tác động nghiêm trọng ấy – tác động đến tài nguyên đất ĐBSCL, ThienNhien.Net đã có cuộc trò chuyện với TS Lê Phát Quới^(*), Viện Môi trường và Tài nguyên – ĐH Quốc gia TPHCM, người đã có nhiều năm nghiên cứu trong lĩnh vực này.

Lào xúc tiến việc xây đập Xayaburi dù chưa có đèn xanh chính thức

Trọng Nghĩa

Con đường dẫn đến khu vực xây đập Xayaburi tại vùng Thượng Lào đang được khẩn trương xây dựng. Ảnh do báo Bangkok Post ngày 17/04/2011 công bố.

Ngày 19/04/2011, các nước hạ nguồn sông Mêkông mới họp lại để quyết định chính thức về dự án của Lào muốn xây đập thủy điện Xayaburi trên dòng chính của con sông. Thế nhưng, nhật báo Thái Lan Bangkok Post số ra chủ nhật 17/04 vừa tiết lộ: chính quyền Viêng Chăn đã cho tiến hành công việc xây dựng từ cách nay năm tháng, bất chấp dư luận phản đối.

Phóng viên của báo Bangkok Post trong tuần qua đã lặn lội đến khu vực ở vùng Thượng Lào, nơi con đập sẽ được xây dựng, và đã phát hiện ra cả một công trường xây dựng rầm rộ nhằm mở rộng một con đường trải nhựa dài 30 km dẫn đến Xayaburi, nằm cách cố đô Luang Prabang của Lào 150 km về phía Bắc.

Nhà báo Thái Lan ghi nhận sự hiện diện của hàng chục chiếc xe xúc đất (xáng cuốc) và xe tải gần làng Ban Nara, cách địa điểm xây đập khoảng 10 km, bên trên có logo và tên Tập đoàn xây dựng Thái Lan Ch Karnchang, công ty hợp tác với chính quyền Lào trong công trình xây dựng con đập Xayaburi.

Tại nơi này còn có cả một trại lao động lớn, với máy móc thiết bị hạng nặng, bồn chứa nhiên liệu, máy trộn bê tông, thậm chí có cả các quầy hàng thực phẩm và cửa hiệu tạp hóa. Cổng vào trại này có trạm kiểm soát treo biển “công trường xây dựng”. Một công nhân cho biết là họ được lệnh phải hoàn tất công việc làm đường trước mùa mưa.

Thuỷ điện sẽ nuốt chửng sông Mekong

Ths Nguyễn Hữu Thiện Đoạn sông Mekong nơi Lào dự định xây đập Xayaburi. Ảnh: internationalrivers.org   SGTT.VN – Đập Xayabury, đập thuỷ điện đầu tiên ở Lào và cũng là đập đầu tiên trong số 12 đập thuỷ điện trên dòng chính sông Mekong mà các quốc gia ở vùng hạ lưu vực sông Mekong đang có kế hoạch xây dựng. Nếu Xayabury được xây, toàn bộ 11 đập kia cũng sẽ khởi động. Đối với đồng bằng sông Cửu Long (ĐBSCL) – phần cuối nguồn của sông Mekong – nếu điều này thành hiện thực sẽ đồng nghĩa với thảm hoạ. ThS Nguyễn Hữu Thiện, chuyên gia độc lập, thành viên nhóm chuyên gia đánh giá môi trường chiến lược các đập thuỷ điện dòng chính Mekong thuộc Uỷ hội Mekong quốc tế (MRC), đánh giá về những tác động bất lợi có thể gây ra thảm hoạ nói trên. Lợi bất cập hại Trong số 12 đập dự kiến xây dựng trên sông Mekong thời gian tới, 10 đập sẽ chắn ngang dòng sông, trong đó có đập dài đến 18km như đập Sambor ở Campuchia. Các đập này là “đập dâng” (run of river dam), tức là không có hồ chứa thực sự mà tạo ra một đoạn ngập trên sông khoảng 150km cho mỗi đập. Trong mùa lũ, nước sẽ đi ngang qua đập trong ngày, nhưng trong mùa khô, thời gian tích nước của mỗi đập tối đa có thể đến ba tuần. Nếu tất cả các đập này được xây thì khoảng 55% tổng chiều dài 1.750km của đoạn hạ lưu sông Mekong, từ một dòng sông sống sẽ biến thành một loạt hồ. Ở những nơi nước chảy chậm này, hệ sinh thái sông sẽ biến thành hệ sinh thái hồ.

Cảnh báo từ bài học đập Mun trên sông Mekong

Nguyễn Thắng (Tamnhin.net) – Hôm nay 3/3, Quỹ bảo vệ thiên nhiên thế giới (WWF) cảnh báo các nhà đầu tư vào dự án đập trên sông Mekong cần nghiên cứu bài học từ đập sông Mun, một thất bại về kinh tế điển hình gây ảnh hưởng lớn đến môi trường và bất ổn xã hội. Đập Xayabury trên dòng sông Mekong ảnh: Google Chính phủ Thái Lan đang nghiên cứu phương án mở vĩnh viễn các cửa trên đập sông Mun với hi vọng khôi phục hệ sinh thái khu vực sông và khôi phục đời sống người dân trên một nhánh sông Mekong. Công trình đập sông Mun được xây dựng vào những năm 1990, vượt quá ngân sách và làm giảm lượng thuỷ sản ở đây, khiến cộng đồng phải di cư và thất bại trong việc mang lại lợi nhuận cho các nhà đầu tư.

Đập Tam Hiệp – thảm họa môi trường

Xuân Thủy tổng hợp Đập Tam Hiệp . TP – Trong khi các nước Đông Nam Á tranh cãi có nên xây đập thủy điện Xayabury trên dòng chính sông Mekong (đoạn qua Lào), thì Trung Quốc đang hứng chịu hậu quả của việc xây đập Tam Hiệp trên sông Dương Tử – đập thủy điện lớn nhất thế giới – sau hơn bốn năm vận hành. Nhiều loài sinh vật sẽ tuyệt chủng Theo các chuyên gia, ảnh hưởng về môi trường từ các đập thủy điện lớn là rất lớn. Đập Tam Hiệp, dài khoảng 2km, không phải là ngoại lệ. Sự hình thành con đập cùng hồ chứa khổng lồ đã tác động ghê gớm tới môi trường thượng và hạ nguồn sông Dương Tử. Nhiều loài sinh vật trong vùng đều bị ảnh hưởng, một số loài đứng trước nguy cơ tuyệt chủng. Chất lượng nước biến đổi rõ rệt. Cư dân trong vùng phải đối mặt nguy cơ động đất và sạt lở đất. Theo báo chí Trung Quốc, lượng nước tăng lên trong vùng hồ thủy điện làm xói lở bờ sông ở 91 phụ lưu của dòng Dương Tử, gây ra những con sóng cao tới 50m. "Các thảm họa địa chất thường trực là mối đe dọa nghiêm trọng đối với người dân sống trong vùng ảnh hưởng của con đập", Hoàng Tuệ Bình, một kỹ sư, nói.